رفلاکس (ریفلاکس)، سوزش یا ‌ترش کردن معده و سر دل: علت، علائم و درمان

معده‌ی ما به‌طور طبیعی برای از بین بردن باکتری موجود در غذایی که می‌خوریم، اسید تولید می‌کند. اما رفلاکس اسید معده چیست؟ برخلاف آنچه اکثر مردم تصور می‌کنند، رفلاکس معده ناشی از تولید بیش از حد اسید در معده نیست، بلکه ناشی از برگشتن محتویات معده به سمت مری است. رفلاکس معده یکی از شایع‌ترین دلایل سوء‌هاضمه است.

ترش کردن (سوزش معده یا سوزش سرِدل) چیست؟

جداره‌ی داخلی معده همیشه مقدار کمی اسید تولید می‌کند، اما میزان این اسید، بلافاصله بعد از خوردن غذا به شدت افزایش پیدا می‌کند. در صورتی که شخص مقدار کافی از غذا را بخورد، پس از مدت زمان کمی غذا برای هضم شدن وارد روده‌ی کوچک می‌شود.

اما در صورتی که شخص مقدار بیش از حدی از غذا را بخورد، معده‌ی او که بسیار پر شده است، تحت فشار قرار می‌گیرد و نیاز دارد که این فشار را برطرف کند. معده دارای یک دریچه است که در صورت پر شدن و در واقع سر ریز شدن محتویات معده، باز می‌شود تا فشار داخلی معده کم شود. این دریچه یا اسفنکتر در بالای معده قرار دارد و در موارد لزوم باز می‌شود تا گاز یا مایعات از داخل معده به مری برود.

برای اغلب مردم عجیب و جالب توجه است که شل شدن عضلات اسفنکتر در پایین مری (در واقع باز شدن دریچه‌ی معده) حالتی گذرا است که معمولا بعد از غذا خوردن اتفاق می‌افتد. این مورد صحیح است و در واقع، اغلب حملات رفلاکسی و ‌ترش کردن طی دو ساعت بعد از غذا خوردن اتفاق می‌افتد.‌ ترش کردن و سوزش سر دل مخصوصا بعد از خوردن حجم زیاد غذا و همچنین بعد از خوردن برخی غذاهای خاص، بیشتر رخ می‌دهد. در واقع وعده‌های حجیم و یا برخی غذاهای خاص موجب شل شدن عضلات اسفنکتر (دریچه‌ی بین معده و مری) شده و در نتیجه علائم رفلاکس معده بروز می‌کنند.

تغذیه

·         خوردن وعده‌های غذایی بزرگ و حجیم موجب افزایش فشار در معده می‌شود و احتمال شل شدن عضلات اسفنکتر در پایین مری (باز شدن دریچه‌ی بالای معده) را افزایش می‌دهد.

·         غذاهایی که در ادامه آورده شده اند، با شل کردن عضلات اسفنکتر در پایین مری موجب بدتر شدن رفلاکس اسید معده می‌شوند:

·         قهوه (حتی نوع بدون کافئین)

·         شکلات

·         نوشیدنی‌های گازدار

·         الکل

·         این غذاها اسیدی هستند و مستقیما موجب تحریک مری می‌شوند:

·         مرکبات مانند پرتقال، لیمو و گریپ فروت

·         آب پرتقال

·         غذاهای پر از ادویه

·         گوجه

داروها

بیماران معمولا متوجه تاثیر برخی از داروهایی که مصرف می‌کنند بر رفلاکس و سوزش معده‌ی خود نمی‌شوند. در این موارد ایجاد تغییر بسیار کوچک در داروی مصرفی که برای درمان بیماری‌های دیگر تجویز شده است، تفاوت بسیار زیادی در وضعیت علائم ناشی از رفلاکس و سوزش معده ایجاد می‌کند.

داروها از این لحاظ به دو دسته تقسیم می‌شوند: دسته‌ی اول داروهایی که مستقیما موجب تحریک مری می‌شوند و دسته‌ی دوم داروهایی که موجب شل شدن عضلات اسفنکتر در پایین مری شده و از این طریق موجب شدید شدن رفلاکس می‌شوند.

تحریک مستقیم مری:

داروهای ضدالتهاب و مسکن مانند ایبوبروفن و آسپرین

بیفسفنات‌ها مانند آلندورانت

داروهایی که با شل کردن عضلات اسفنکتر موجب شدید شدن رفلاکس می‌شوند، شامل داروهای شل‌کننده عضلات مانند دیازپام، تئوفیلین، نیترات و مسدودکننده‌های کانال کلسیم مانند نیفدیپین و آملودیپین.

سایر علل

·         وزن داشتن وزن بالا می‌تواند از علل رفلاکس اسید معده باشد. در واقع افراد چاق دارای ریسک بالایی برا ی ابتلا به رفلاکس هستند.

·         حالت قرارگیری بدن: در صورتی که در طول روز برای زمان طولانی دراز بکشید یا به سمت جلو خم شوید، این وضعیت باعث تحریک دریچه‌ی معده به باز شدن و درنتیجه بروز رفلاکس می‌شود.

·         زمان خوابیدن: یکی از دلایل مهم رفلاکس این است که افراد  شب‌ها در حالی که کمتر از دو ساعت از غذا خوردنشان می‌گذرد، به رختخواب می‌روند.

علائم رفلاکس معده

·         حمله رفلاکس اسید معده، یکی از مهمترین علل سوزش قفسه سینه

·         حملات رفلاکس اسید معده می‌توان واقعا آزاردهنده باشد خصوصا اگر قبلا این مشکل را نداشته اید. این مشکل در شدیدترین حالت ممکن است چنان باعث درد و سوزش قفسه سینه شما شود که تصور کنید دچار حمله‌ی قلبی شده‌اید. در این حالت (درست مانند علائم سکته‌ی قلبی)، درد و سوزش در مرکز قفسه سینه احساس می‌شود و سپس تا شانه‌ها منتشر می‌شود.

درد قفسه سینه

گاهی تشخیص درد قفسه سینه که ناشی از رفلاکس اسید معده است، از حمله‌ی قلبی غیرممکن به نظر می‌رسد و در صورتی که رفلاکس شدید باشد لازم است که سریعا به آن رسیدگی شده و درمان شود. با این حال برخی نشانه‌ها وجود دارند که می‌توانید با توجه به آن‌ها حدس بزنید که مشکل درد قفسه سینه گوارشی است یا ناشی از حمله‌ی قلبی:

·         اول: آیا به تازگی یک وعده غذایی بزرگ یا چرب خورده‌اید؟ (احتمالا مشکل رفلاکس است)

·         دوم: آیا جوان هستید و بدن ورزیده‌ای داریدو معمولا ورزش می‌کنید؟ (احتمالا مشکل رفلاکس است)

·         سوم:آیا سابقه‌ی ابتلا به مشکلات سوء‌هاضمه را دارید؟ (احتمالا مشکل رفلاکس است)

·         چهارم: آیا درد قفسه سینه بعد از تمرین و ورزش کردن رخ داده؟ (احتمالا مشکل حمله قلبی است)

·         پنجم: آیا تنگی نفس هم دارید؟ (احتمالا مشکل حمله قلبی است)

ترش کردن (سوزش معده یا سوزش سرِدل)

این مورد معمول‌ترین علامت و نشانه‌ی رفلاکس است. ‌ترش کردن یا سوزش سرِدل به حالتی گفته می‌شود که شخص احساس می‌کند، از پایین معده و درست در زیر استخوان‌های قفسه سینه احساس سوزش دارد و این سوزش در طول قفسه‌ی سینه ادامه دارد و منتشر می‌شود. سوزش معده یا سوزش سرِدل معمولا بعد از خوردن وعده غذایی حجیم یا خوردن غذاهای چرب ایجاد می‌شود. همچنین ممکن است این حالت در هنگام ورزش کردن یا خم شدن به سمت جلو ایجاد شود.

بازگشت غذا و خفگی

گاهی ممکن است محتویات معده که تلخ یا اسیدی هستند به سمت بالا بازگشت کنند (مانند وقتی که بالا میاورید یا استفراغ می‌کنید) و تا پشت دهان بالا بیایند. مجددا این حالت نیز معمولا بعد از خوردن غذای زیاد، ورزش کردن و خم شدن به سمت جلو پیش میاید. اگر این اتفاق در طول شب بیافتد، ممکن است ماده‌ی اسیدی وارد ریه‌ها شود. این موضوع می‌تواند باعث شود که شخص به شدت احساس خفگی کند و این حالت تا یک یا دو دقیقه ادامه دارد و سپس برطرف می‌شود.

دیسفاژی

دیسفاژی به معنای مشکل در بلع غذا و بلع دردناک است. این مشکل می‌تواند علل زیادی داشته باشد. اما در صورتی که غذای جامد و سفت قبل از رسیدن به معده در مری گیر می‌کند و باعث بلع دردناک می‌شود، ممکن است علت آن ابتلا به رفلاکس باشد.

سرفه

داشتن سرفه‌ی مداوم می‌تواند براثر رفلاکس باشد و گاهی تنها نشانه‌ای که بیمار دارد، همین سرفه‌ی مداوم است.

دورگه شدن صدا

یکی از تاثیرات بسیار عجیب رفلاکس اسید معده این است که ممکن است صدای شخص دورگه شود.

معاینه و آزمایشات تشخیصی

پرکاربردترین تستی که برای تشخیص قطعی رفلاکس به کار می‌رود، آندوسکوپی است. با استفاده از پاندوسکوپی می‌توان میزان التهاب مری و همچنین عوارض و تاثیرات رفلاکس بر مری و دریچه‌ی معده را بررسی کرد اما میزان رفلاکس اسید را نمی توان اندازه گیری نمود. روش بهتر برای بررسی این موضوع، تست PH بیست‌وچهار ساعته است که ممکن است علاوه بر آندوسکوپی برای بیمار تجویز شود. درمان رفلاکس معده دارای سه جزء بسیار مهم و اساسی به شرح زیر می‌باشد.

رژیم غذایی