زخم معده یک ضایعه یا شکاف در سطح جداره‌ی داخلی معده یا همان غشای مخاطی معده است. زخم معده در واقع یک زخم باز است که بسیار به آرامی خوب می‌شود. در تمامی نقاط بدن ما ممکن است زخم‌هایی ایجاد شود، اما در اغلب موارد این زخم‌ها در جداره‌ی داخلی دستگاه گوارش شکل می‌گیرند. زخم‌های داخل معده موجب بروز درد و گاها خونریزی می‌شوند. زخم معده گاهی با نام زخم گوارشی نیز نامیده می‌شود.

علل بروز زخم معده

زخم معده می‌تواند بر اثر علل مختلفی بروز کند. اما نهایتا زخم معده بر اثر عدم تعادل بین مایعات گوارشی تحریک کننده و خنثی‌ساز در معده ایجاد می‌شود. سه مورد از شایع‌ترین علل بروز زخم معده عبارتند از:

·         عفونت

·         استفاده از مسکن‌های ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند آسپرین، ایبوبروفن، ناپروکسن و غیره

·         تولید بیش از حد اسید در معده توسط تومورهای گاسترینوما (تومورهایی که حاوی سلول‌های تولید کننده اسید هستند و موجب افزایش میزان تولید اسید در معده می‌شوند)

زخم معده در اغلب موارد بر اثر عفونت ناشی از میکروب هلیکوباکتری ایجاد می‌شود. این باکتری موجب عفونت مخاط داخلی معده و نهایتا شکل‌گیری زخم می‌شود. تا زمانی که میکروب هلیکوباکتری در معده از بین نرود، تاثیرات تخریبی آن ادامه دارند و شما از علائم ناشی از آن رنج می‌برید.

میکروب هلیکوباکتری می‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود، اما هنوز به طور کامل مشخص نشده است که این اتفاق چطور می‌افتد. هرچند بسیاری از افراد در دوران نوجوانی و جوانی به این میکروب آلوده می‌شوند، اما علائم ناشی از آن تا بزرگسالی و سنین بالاتر بروز نمی کنند.

علائم شایع زخم معده

اغلب افراد تصور می‌کنند که زخم معده ناشی از تولید بیش از حد اسید معده است. اما باید در نظر داشته باشید که کاهش اسید معده نیز می‌تواند علائم مشابهی را ایجاد کند. کاهش میزان اسید معده، شما را در برابر ابتلا به میکروب هلیکوباکتری حساس‌تر می‌کند و شما بیشتر مستعد عفونت میکروبی خواهید بود چرا که این میکروب در محیطی که کمتر اسیدی باشد بهتر دوام می‌آورد. بنابراین افرادی که به میکروب هلیکوباکتری مبتلا هستند، به احتمال زیاد میزان اسید معده‌ی کمتری دارند. در هر حال، میزان تولید اسید در معده‌ی شما چه کم و چه بیش از حد باشد، زخم معده علائم زیر را در شما ایجاد می‌کند:

·         دل درد یا معده درد– دل درد معمولا بر اثر تولید بیش از حد اسید و یا ابتلا به میکروب هلیکوباکتری می‌باشد. این میکروب موجب التهاب جداره‌ی داخلی معده و روده‌ی کوچک و در نتیجه احساس درد شکمی می‌شود.

·         ترش کردن (سوزش معده یا سوزش سردل) – این مورد بر اثر تولید بیش از حد اسید معده یا ابتلا به میکروب هلیکوباکتری ایجاد می‌شود.

·         نفخ – در صورتی که میزان تولید اسید معده کاهش پیدا کند، هضم غذا برای معده مشکل می‌شود و کارایی معده کم می‌شود. این مسئله باعث می‌شود که غذا برای مدت طولانی‌تری در معده باقی بماند که این موضوع موجب تشکیل گاز معده و نفخ و همچنین موجب ایجاد احساس سوزش در معده و مری می‌شود.

·         آنمی (کم خونی) – ممکن است بر اثر خونریزی از زخم معده، شخص دچار کم‌خونی یا آنمی شود.

·         درد و سوزش قفسه سینه – تولید کم یا بیش از اندازه‌ی اسید در معده می‌تواند باعث احساس درد در قفسه سینه شود. عفونت با میکروب هلیکوباکتری نیز موجب التهاب معده می‌شود و سیگنال‌های عصبی که در واقع از معده صادر می‌شوند ممکن است در قفسه سینه احساس شوند.

·         بوی بد دهان – میکروب هلیکوباکتری موجب تولید آمونیاک می‌شود که تولید بوی بدی می‌کند.

·         حالت تهوع – حالت تهوع معمولا همراه با سوزش سر دل (ترش کردن یا سوزش معده) است که این مسئله نیز ناشی از تولید کم و یا بیش از اندازه‌ی اسید معده است.

·         کاهش وزن– هضم نامناسب غذا می‌تواند باعث کاهش وزن بیمار شود.

علائم نادر زخم معده

برخی از علائم ناشی از زخم معده می‌تواند بسیار خطرناک بوده و جان فرد را تهدید کند و بنابراین لازم است با مشاهده این علائم فورا به پزشک مراجعه کنید. البته این علائم در موارد نادری بروز می‌کنند اما جدی بوده و نباید نادیده گرفته شوند، این علائم عبارتند از:

·         درد بسیار شدید شکمی

·         وجود خون در مدفوع (خون ممکن است به رنگ قرمز یا بسیار تیره رنگ و سیاه باشد)

·         بالا آوردن خون و یا وجود تکه‌های سیاه رنگ مانند قهوه در استفراغ

عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به زخم معده

برخی عوامل خاص، ریسک ابتلا به زخم معده را افزایش می‌دهند. این عوامل عبارتند از:

·         ابتلا به عفونت میکروب هلیکوباکتری

·         داشتن سن بالای ۴۰ سال

·         ابتلا به بیماری‌های کبد، کلیه و شش

·         مصرف الکل

·         مصرف دخانیات

·         استفاده بلند مدت از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند استامینوفن، مورتین و آسپرین

·         داشتن بیماری یا درد شدید

آزمایشات تشخیصی برای زخم معده

برای آن که تشخیص ابتلا به زخم معده به طور قطعی تایید شود، پزشک در ابتدا از شما می‌خواهد که داروهای مسدود‌کننده‌ی اسید معده را برای مدت مشخصی مصرف کنید تا مشخص شود که علائم شما بهبود پیدا می‌کند یا خیر. همچنین ممکن است پزشک انجام آندوسکوپی فوقانی  را برای شما تجویز کند. برای انجام آندوسکوپی، یک لوله‌ی بسیار باریک و بلند که دارای منبع نوری و دوربین می‌باشد از طریق دهان و سپس مری، وارد معده و روده‌ی کوچک می‌شود و سپس پزشک با نگاه کردن به تصاویر ارسالی از آندوسکوپ که روی مانیتور نمایش داده می‌شوند، به دنبال علائم زخم در مری، معده و روده‌ی کوچک می‌گردد.

در صورتی که پزشک مشکوک باشد که زخم معده‌ی شما بر اثر ابتلا به میکروب هلیکوباکتری ایجاد شده است، انجام تست مخصوص هلیکوباکتری را نیز تجویز می‌کند. در صورتی که نتیجه‌ی این تست مثبت باشد، پزشک برای از بین بردن میکروب برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند.

روش‌های درمان زخم معده

روش درمان زخم معده به علت ایجاد کننده‌ی این مشکل بستگی دارد. در صورتی که علت بروز زخم معده، عفونت با میکروب هلیکوباکتری نباشد ، پزشک معالج شما به احتمال زیاد داروهای آنتی اسید یا داروهای دیگری را تجویز می‌کند. داروهای مهارکننده‌ی پمپ پروتون (PPIs) و داروهای آنتاگونیست گیرنده‌ی هیستامین (H2)، از جمله داروهای پرکاربردی هستند که پزشکان معمولا برای بهبودی علائم ناشی از زخم معده تجویز می‌کنند.

برخی از داروهای مهار کننده‌ی پمپ پروتون عبارتند از:

·         اسموپرازول (نکسیوم)

·         لانزوپرازول (پریواسید)

·         امپرازول (پریلوسک)

·         پنتوپرازول (پروتونیکس)

·         رابپرازول (آسیفِکس)

برخی از داروهای داروهای آنتاگونیست گیرنده‌ی هیستامین (H2) عبارتند از:

·         سایمتیدین (تاگامت)

·         فاموتیدین (پپسید)

·         نیزاتیدین (اکسید)

·         رانیتیدین (زانتک)

در صورتی که علت بروز زخم معده، ابتلا به عفونت میکروب هلیکوباکتری باشد، پزشک داروهای آنتی‌بیوتیک را تجویز می‌کند. بسیار مهم است که داروهای آنتی بیوتیک را دقیقا طبق تجویز پزشک مصرف کنید و در غیر این صورت احتمال بازگشت عفونت وجود خواهد داشت. در اغلب موارد پزشک ترکیبی از دو آنتی‌بیوتیک را برای یک دوره ۱۴ روزه تجویز می‌کند. برخی از داروهای آنتی‌بیوتیکی که ممکن است تجویز شوند عبارتند از:

·         آموکسی سیلین

·         کلاریترومایسین

·         مترونیدازول

·         تتراسایکلین

·         درمان‌های طبیعی و خانگی

همچنین برخی درمان‌های خانگی و موارد مفید وجود دارند که به بهبود علائم شما کمک می‌کنند و موجب می‌شوند که زخم معده زودتر خوب شود.

·         فلاونوئیدها‌

·         غذاها و نوشیدنی سرشار از فلاونوئید عبارتند از:

·         دانه‌های سویا

·         حبوبات

·         انگور قرمز

·         کلم

·         کلم بروکلی

·         انواع سیب

·         انواع توت

·         انواع دمنوش گیاهی (به خصوص چای سبز)

·         عصاره یا شربت شیرین بیان

·         پروبیوتیک‌ها

غذاها و نوشیدنی سرشار از پروبیوتیک عبارتند از:

·         دوغ

·         ماست

·         میسو

·         کیمچی

·         عسل

·         سیر

·         گیاه کِرانبِری (قره قاط)

·         میوه‌ها، سبزیجات و غلات سبوس دار

رژیم غذایی شما باید سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و غلات سبوس دار (غلات کامل) باشد. این مواد غذایی نه تنها برای سلامت عمومی شما مفید هستند بلکه با رساندن ویتامین‌ها و مواد مغذی لازم به بدن شما کمک می‌کنند تا زخم را هر چه سریعتر بهبود دهد و بافت‌های آسیب‌دیده را بازسازی کند.

غذاهایی که باید از خوردن آن پرهیز کنید

برای کاهش درد معده از خوردن غذاهای زیر پرهیز کنید:

·         قهوه، حتی از نوع بدون کافئین

·         نوشیدنی‌های گازدار

·         فلفل و غذاهای تند

·         غذاهای فرآوری شده

·         گوشت سرخ شور یا نمک سود شده

·         غذاهایی که بسیار سرخ شده‌اند

·         شیر و الکل

عوارض ناشی از زخم معده

در صورتی که برای درمان زخم معده اقدام نکنید، وضعیت شما رفته رفته شدید‌تر و بدتر می‌شود و می‌تواند موجب بروز عوارض جدی از جمله موارد زیر شود:

·         پیشرفت زخم معده و سوراخ شدن معده

·         درد‌های بسیار شدید

خونریزی داخلی- در صورتی که میزان خونریزی کم باشد منجر به آنمی می‌شود اما خونریزی‌های شدید نیاز به بستری کردن بیمار و تزریق خون دارند. در اغلب مواردی که خونریزی شدید است، از دست رفتن خون زیاد موجب داشتن استفراغ خونی یا سیاه و همچنین خون در مدفوع (به رنگ قرمز یا سیاه) می‌شود.

شکل‌گیری جای زخم (تشکیل بافت اضافی در جای زخم) – مانند هر زخم دیگری در بدن، ممکن است در جای زخم‌های معده نیز بافت اضافی تشکیل شود. تشکیل این بافت‌های اضافی می‌تواند باعث شود که غذا در روده‌های کوچک مسدود شود و شما اغلب اوقات احساس سیری کنید و نهایتا وزنتان به شدت کاهش پیدا کند.

پیشگیری از زخم معده

در حال حاضر هیچ واکسن مخصوصی برای پیشگیری از زخم معده وجود ندارد. از آنجایی که بسیاری از افراد بدون ابتلا به عفونت ناشی از میکروب هلیکوباکتری، به زخم معده دچار می‌شوند، تعیین علت اصلی بروز زخم معده می‌تواند کار بسیار دشواری باشد. شما می‌توانید با انجام کارهای زیر، تا حدود بسیار زیادی خطر ابتلا به زخم معده را کاهش دهید و یا در صورت ابتلا به زخم معده، علائم ناشی از آن را بهبود دهید:

·         از کشیدن سیگار خودداری کنید.

·         داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مانند استامینوفن، آسپرین و ایبوبروفن) را تنها در حد تعادل مصرف کنید و در مصرف آن زیاده روی نکنید.

·         میزان مصرف الکل خود را بسیار محدود کنید.

·         از خوردن غذاهایی که دستگاه گوارش شما را تحریک می‌کند، خودداری کنید.

·         به صورت منظم ورزش کنید.

·         دستان خود را مرتبا بشویید.

·         از آنجایی که زخم معده می‌تواند علل مختلفی داشته باشد و از طرف دیگر علائم گوناگونی را ایجاد کند، لازم است تشخیص زخم معده و طرح‌ریزی یک برنامه‌ی درمانی مناسب بر اساس تشخیص، توسط پزشک متخصص صورت گیرد. در صورتی که علائم زخم معده را دارید حتما در اولین فرصت یک وقت قبلی برای مراجعه به پزشک تعیین کنید. مراجعه به موقع به پزشک در بهبودی و درمان موثر زخم معده‌ی شما تاثیر فراوانی دارد.