درمان پانکراتیت حاد (التهاب پانکراس)
” پانکراتیت حاد” یک شرایط التهابی است که درآن غده پانکراس (لوزالمعده) دچار التهاب می‌شود. در این حالت پانکراس دردناک شده و در برخی شرایط حتی می‌تواند کشنده باشد. تشخیص مشکلات پانکراس اغلب دشوار است و معمولاً درمان نیز به تأخیر می‌افتد، زیرا که دسترسی به این ارگان نسبتاً دشوار می‌باشد. هیچ راه آسانی برای مشاهده پانکراس به غیر از جراحی به طور مستقیم وجود ندارد. آزمایشات تصویربرداری نیز اغلب برای تشخیص دقیق ناکافی هستند. علاوه بر فرم حاد پانکراتیت، فرم‌های ارثی و مزمن پانکراتیت نیز وجود دارد که ممکن است در طی چندین سال بیمار را دچار اختلال نمایند. اغلب افراد مبتلا، دچار عارضه درد و سوءتغذیه می‌باشند، خطر ابتلای به سرطان پانکراس نیز ممکن است در این افراد افزایش بیابد.
علت ایجاد پانکراتیت حاد
شایع‌ترین علت پانکراتیت حاد، سنگ کیسه صفرا می‌باشد. سنگ کیسه صفرا می‌تواند از طریق مجرای صفراوی مشترک بین پانکراس و کیسه صفرا عبور کرده و وارد روده کوچک شود. در ابتدای ورودی روده کوچک، مجرای اصلی پانکراس در کنار مجرای صفراوی یک مجرای مشترک را تشکیل می‌دهند. اعتقاد بر این است که سنگ صفرا می‌تواند در مجرای صفراوی مشترک گیر کرده و وارد مجرای پانکراس شود. در نتیجه جریان طبیعی مایع پانکراس مسدود شده و منجر به آسیب‌دیدگی پانکراس می‌شود.
راه دیگری که یک سنگ می‌تواند باعث پانکراتیت حاد شود این است که سنگ باعث برگشت مایع صفراوی به درون پانکراس می‌شود، در نتیجه پانکراس صدمه می‌بیند. در حالی که مکانیسم واقعی ایجاد پانکراتیت توسط سنگ کیسه صفرا به طور کامل مشخص نیست، اما وجود ارتباط بین سنگ کیسه صفرا و پانکراتیت کاملاً روشن است.
در ایجاد پانکراتیت حاد عوامل دیگری نیز دخیل هستند، ازجمله:
· داروهای مصرفی
· بالا بودن تری گلیسیرید خون
· بالا بودن کلسیم خون
· مصرف زیاد الکل
علائم پانکراتیت حاد
پانکراتیت حاد معمولاً با درد تدریجی یا ناگهانی در قسمت فوقانی شکم ظاهر می‌شود که گاهی درد به پشت گسترش می‌یابد. در ابتدا ممکن است درد خفیف باشد و پس از خوردن غذا بدتر شود. درد اغلب شدید و ثابت است و در صورت عدم درمان معمولاً برای چند روز دوام خواهد داشت. فرد مبتلا به پانکراتیت حاد معمولاً بسیار بدحال به نظر می‌رسد و به فوریت‌های پزشکی نیاز دارد.
در اغلب موارد نیاز است بیمار برای ۳ تا ۵ روز در بیمارستان بستری شود تا از نزدیک تحت نظر قرار داشته باشد، درد او کنترل شود و به صورت وریدی میزان آب بدن او تعدیل گردد. علائم دیگر پانکراتیت حاد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
· متورم و حساس شدن شکم
· تهوع و استفراغ
· تب
· نبض سریع
تشخیص پانکراتیت حاد
پانکراتیت حاد از طریق بررسی سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و به طور معمول با آزمایش خون (آمیلاز یا لیپاز) برای آنزیم‌های گوارشی لوزالمعده تشخیص داده می‌شود. در طول پانکراتیت حاد، سطح آمیلاز یا لیپاز خون معمولاً تا ۳ برابر سطح طبیعی افزایش می‌یابد. در برخی موارد که در شاخص‌های آزمایش خون افزایشی مشاهده نشده باشد، اما بیمار مشکوک به پانکراتیت باشد، ممکن است آزمایشات تصویربرداری شکم، مانند سی‌تی‌اسکن (CT) تجویز شود.
آزمایشات
پس از آنکه تشخیص پانکراتیت تأیید شد، برای کمک به شناسایی علت بیماری، ممکن است آزمایشات تصویربرداری خاص در طول زمان بستری شدن در بیمارستان و یا پس از آن انجام گیرد.
برخی از این آزمایشات عبارتند از:
سونوگرافی ترانس ابدومینال (ناحیه شکم)
این روش تشخیصی به طور معمول در طول بستری شدن بیمار انجام می‌گیرد تا به طور خاص کیسه صفرا و مجاری صفراوی مورد ارزیابی قرار گیرد، چرا که سنگ‌های صفراوی شایع‌ترین علت پانکراتیت حاد محسوب می‌شوند.
سونوگرافی آندوسکوپیک (EUS)
این روش معمولاً در طول پانکراتیت حاد مورد نیاز نمی‌شود. در مقایسه با سونوگرافی ترانس ابدومینال، این روش نسبتاً تهاجمی‌تر است. در این روش پزشک یک لوله نازک انعطاف‌پذیر را برای ارزیابی به داخل معده می‌فرستد.
کلانژیوپانکراتوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRCP)
MRCP یک روش تشخیصی غیرتهاجمی است که در آن با استفاده از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)، از سطح مقطع قسمت‌های مختلف بدن تصویربرداری می‌شود.
سی‌تی‌اسکن (CT)
سی‌تی‌اسکن یک روش رادیوگرافی غیرتهاجمی (اشعه ایکس) است که از قسمت‌های مختلف بدن تصاویر سه‌بعدی تهیه می‌کند.
درمان پانکراتیت حاد
دریافت مایعات
یکی از درمان‌های اولیه برای پانکراتیت حاد رساندن مایعات کافی به بیمار است، به ویژه در ۲۴ ساعت اول از شروع بیماری. پانکراتیت شرایطی است که با تورم و التهاب زیادی همراه است. دادن مایعات داخل وریدی مانع از دست دادن آب بدن شده و خون‌رسانی کافی به سایر اندام‌ها را برای حمایت از بهبودی بیمار تضمین می‌کند.
حمایت تغذیه‌ای
در ابتدا، در طول ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول، هیچ ماده غذایی به بیمار داده نمی‌شود تا لوزالمعده و روده‌ها به استراحت بپردازند. پس از ۴۸ ساعت، یک برنامه‌ریزی تغذیه‌ای مناسبی باید طرح‌ریزی شود، چرا که پانکراتیت حاد وضعیت بسیار فعالی از التهاب و آسیب‌دیدگی اندام است که برای حمایت از روند بهبودی به کالری زیادی نیاز دارد. در اغلب موارد، بیماران می‌توانند بعد از ۴۸ ساعت خودشان تغذیه خود را شروع نمایند. اگر این کار امکان‌پذیر نباشد، با استفاده از یک لوله مخصوص که از طریق بینی نصب می‌شود، می‌توان مواد غذایی را به روده‌ها منتقل نمود. این روش امن‌تر از تغذیه فرد به صورت داخل وریدی می‌باشد. استفاده از پروبیوتیک‌ها برای پانکراتیت حاد نفعی ندارد.
کنترل درد
داروهای داخل وریدی، معمولاً مسکن‌های قوی، در کنترل درد ناشی از پانکراتیت حاد مؤثر هستند. تهوع یک علامت شایع است و می‌تواند به علت التهاب لوزالمعده و همچنین کند شدن روده ایجاد شود. داروهای داخل وریدی مؤثری برای تهوع در دسترس هستند. با فروکش کردن التهاب درد و تهوع کاهش می‌یابد.
درمان بیماری‌های زمینه‌ای
علاوه بر ارائه مراقبت‌های حمایتی، علل زمینه‌ای بیماری نیز باید بی‌درنگ مورد ارزیابی قرار بگیرند. اگر پانکراتیت حاد در اثر عواملی همچون: سنگ کیسه صفرا، مصرف داروها، تری گلیسیرید بالا و یا بالا بودن کلسیم خون در بدن بیمار (و یا دیگر علل خارجی) ایجاد شده باشد، درمان‌های مستقیم باید لحاظ گردد.
آندوسکوپی رتروگراد کلانژیوپانکراتوگرافی (ERCP)
ERCP یک روش درمانی است که در آن پزشک متخصص و آموزش‌دیده، یک لوله انعطاف‌پذیر و نازکی را با یک دوربین از طریق دهان بیمار وارد اولین بخش از روده کوچک (دوازدهه) می‌کند، این لوله می‌تواند وارد مجرای صفراوی و مجرای پانکراس شود. از طریق این دستگاه، یک کاتتر کوچک را می‌توان وارد مجرای صفراوی نمود، جایی که ممکن است یک سنگ گیر کرده باشد و موجب بروز پانکراتیت گشته باشد.
درمان‌های تخصصی زیر را می‌توان به کمک روش (ERCP) انجام داد:
· اسفنکتروتومی
· حذف سنگ صفرا
· قرار دادن استنت
· دیلاتاسیون(گشاد گردن) با بالون
· درمان آنتی‌اکسیدانی
شواهد پایه و بالینی نشان می‌دهد که پیشرفت پانکراتیت حاد (AP) و پانکراتیت مزمن (CP) می‌تواند با استرس اکسیداتیو همراه باشد. یافته‌های علمی نشان داده است که شاخص فعالیت رادیکال‌های آزاد و استرس اکسیداتیو در خون و شیره دوازدهه بیماران مبتلا به پانکراتیت بالاتر است. بر اساس این یافته‌ها، استفاده از رژیم‌های آنتی‌اکسیدانی در مدیریت پانکراتیت حاد و مزمن به عنوان یک مکمل غذایی و یک درمان مکمل، در ترکیب با درمان‌های سنتی کار خردمندانه‌ای است.
